Het is vaak moeilijk om pijn te herkennen bij mensen met een vergevorderde dementie. Pijn wordt ook heel verschillend beleefd en geuit. Dit is vaak afhankelijk van de vorm van dementie. Kennis hierover is essentieel. Daarnaast kunnen observatielijsten helpen om pijn eerder te signaleren. Naast theoretische onderbouwing ga je aan de slag met concrete casuïstiek en wissel je ervaringen uit met collega’s van andere organisaties.

Maartje Klapwijk, specialist ouderengeneeskunde Marente en onderzoeker LUMC en Inge van Mansom, palliatief arts-consulent en specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL

De thema’s palliatieve zorg en dementie staan volop in de belangstelling. Waar deze werelden elkaar voorheen niet vonden, vindt er gelukkig steeds meer verbinding plaats tussen dementieketens en netwerken palliatieve zorg. De raakvlakken zijn immers groot en een goede afstemming en samenwerking tussen deze ketens is cruciaal voor goede kwaliteit van zorg. Aan de hand van een aantal goede voorbeelden en casuïstiek leer je hoe deze samenwerking nog beter kan worden vormgegeven.

Lisette Dickhoff, ketenregisseur Hulp bij dementie i.s.m.
een netwerkcoördinator palliatieve zorg

Het is niet altijd duidelijk wanneer er sprake is van palliatieve zorg of wanneer de stervensfase begint. Dit vraagt inhoudelijke kennis en vaardigheden van jou als zorgprofessional. Interpreteren, verwoorden en bespreken van de zorgproblemen met collega’s zijn vaardigheden die nodig zijn om kwalitatief goede zorg te kunnen verlenen. Waarbij je nadrukkelijk rekening moet houden met de wensen van de cliënt en zijn/haar naasten. Aan de hand van een praktijkvoorbeeld wordt zowel de palliatieve als de stervensfase besproken en krijg je handvatten voor je eigen zorgpraktijk.

Hetty Kazimier, adviseur palliatieve zorg IKNL,
Rommy de Jong, specialist ouderengeneeskunde Dignis Lentis,
Mariette Schouten, kwaliteitsfunctionaris en Jenike Eita, verpleegkundige WZH de Strijp en hospice Waterhof

Als een cliënt net de diagnose dementie heeft gekregen, is het praten over het verdere ziekteproces of zelfs de dood vaak erg lastig. Door emotie of wellicht een taboe blijft dit veelal onbespreekbaar. Terwijl betrokkenen eigenlijk gedurende het ziekteproces al een rouwproces doormaken. Als de ziekte voortschrijdt is er meestal geen gelegenheid meer te praten en te beslissen over belangrijke en gevoelige kwesties. Hoe en wanneer kan je dit als professional bespreekbaar maken?

Margot van Acker, teammanager ontmoetingscentra Pieter van Foreest en
Carolien van Leussen, docent verpleegkunde en lid kenniskring Palliatieve Zorg, Ethiek en Communicatie Hogeschool Windesheim

Complementaire zorg wordt steeds meer geaccepteerd en wetenschappelijk onderbouwd. Toch blijft de toepassing hiervan vaak hangen bij een enkele enthousiasteling en is het moeilijk organisatiebreed te implementeren en borgen. Juist bij mensen met dementie kan complementaire zorg in de laatste levensfase van grote toegevoegde waarde zijn. Wat is ervoor nodig om deze zorg op de eigen afdeling of binnen de eigen organisatie goed in te bedden? Deze workshop bied je hier concrete handvatten voor.

Martine Busch, directeur Van Praag Instituut en trainer/ontwikkelaar complementaire zorg

Mensen in de laatste levensfase van dementie ervaren vaak klachten als angst, pijn, onrust en slaapproblemen. Deze klachten beïnvloeden de kwaliteit van leven in grote mate en zijn niet altijd medisch adequaat te behandelen. Complementaire interventies als hete nekcompressen, buikwassing (aquazorg) en Therapeutic Touch bieden comfort en worden vaak als ontspannend, rustgevend en helend ervaren. Tijdens deze workshop leer je, naast de theorie, hoe je zelf bepaalde interventies kan toepassen.

Madeleine Knapp Hayes-Wellhüner, specialist complementaire zorg
 De Levensboom

Het is niet eenvoudig begeleiding te geven wanneer iemand met dementie stervende is. Aangezien verbale communicatie niet meer vanzelfsprekend is, vraagt stervensbegeleiding zorgvuldigheid, deskundigheid en invoelingsvermogen. Hoe kun je aansluiten bij de ervaringswereld van de cliënt? Hoe vind je ingangen voor het bieden van troost of omgaan met angst? Tijdens deze workshop leer je hoe je spiritueel in contact kunt komen met je cliënt en ga je zelf aan de slag met levensbeschouwende vragen die spelen bij de zorg voor mensen met dementie.

Wout Huizing, theoloog stichting Reliëf en
Tilly de Kruyf, geestelijk verzorger

Hoe kun je omgaan met het claimende, dwalende of achterdochtige gedrag van mensen met dementie? Zoals bekend is dementie een hersenziekte. En juist kennis van de (on)mogelijkheden van het brein helpt om het juiste te zeggen én te doen naar deze kwetsbare groep. Tijdens deze actieve workshop krijg je niet alleen meer inzicht in het brein en de oorzaken van gedragverandering, maar vooral handvatten hoe je hier op een goede manier mee om kunt gaan.

Ronald Geelen, psycholoog Thebe en auteur van meerdere boeken over gedrag bij dementie

Bij onze geboorte worden we omhuld, gekoesterd en met zorg omringd vanuit een liefdevolle aanraking. Hoe is dat wanneer we afscheid nemen van het leven? Deze workshop gaat over de betekenis van aanraking en over aandachtige nabijheid en de laatste levensfase. We gaan met elkaar op zoek hoe er met aandacht en betrokkenheid afscheid genomen kan worden, zonder dat gesproken taal nodig is.

Gert Siebes, fysiotherapeut en docent sociale ethiek Huis van Levenskunst, dagbesteding voor mensen met dementie

Bij palliatieve zorg en dementie kom je regelmatig voor ethische dilemma's te staan. Behandelen we wel of niet? Hoe ga ik om met de autonomie van de cliënt, bijvoorbeeld als hij niet gewassen wil worden? Wat doe ik bij wilsonbekwaamheid, uitzichtloos lijden en een euthanasiewens? Hoe ga ik om met de rol van familieleden? Tijdens deze workshop worden diverse ethische dilemma's besproken en leer je ethische vraagstukken bespreekbaar te maken. Tot slot krijg je tips hoe je binnen de eigen instelling een werkgroep of commissie Ethiek kunt starten.

Tim van Iersel, geestelijk verzorger en ethicus WoonZorgcentra Haaglanden

Als mensen met dementie in de laatste fase komen, zijn zorgverleners veelal aangewezen op non-verbale benaderingswijzen. Dit is mede door hoge werkdruk niet altijd makkelijk te realiseren, terwijl het juist zo belangrijk is de cliënt respectvol en rustig te bejegenen. Interventies als haptonomie en shantala zijn relatief laagdrempelig toe te passen en dragen bij aan een mooi contactmoment met de cliënt. Na een theoretische inleiding doe je zelf een aantal praktische oefeningen, zodat je dit gelijk in de dagelijkse zorg kunt gaan toepassen.

Marca van de Broek, bewegingsagoog en trainer Shantalamassage en
Karin Valkenburg, fysiotherapeut en trainer buro Urlings

Hospices krijgen steeds meer opnameverzoeken voor mensen met dementie. Terwijl de omgeving en de zorg veelal nog niet is afgestemd op deze doelgroep. Wat is er voor nodig om voor hen goede zorg en een comfortabele en veilige omgeving te bieden? De richtlijn 'Hospice voor mensen met dementie’ omschrijft de diverse voorwaarden, zoals de betrokkenheid van de partner of kinderen, omgevingsfactoren, scholing en aanwezigheid expertise. Aan de hand van de richtlijn en een praktijkvoorbeeld onderzoek je of het mogelijk is je eigen hospice open te stellen voor mensen met dementie.

Anneke Buitenweg, casemanager dementie Vitras en
Yvonne Jongeling, verpleegkundige Hospice Krommerijnstreek

Veel mensen met vergevorderde dementie zijn reeds ver in zichzelf teruggetrokken, bedlegerig en kunnen veelal niet meer met activiteiten meedoen. De inzet van een belevingsconcert is een bijzonder hulpmiddel om toch contact te maken. Een belevingsconcert creëert een intieme sfeer, waarbij aandacht is voor muziek en aanraking. Cliënten voelen zich bevestigd in hun bestaan, geborgen en nog verbonden met andere mensen. Een praktische workshop over zingeving en muziek, waarbij geoefend wordt met een mini-belevingsconcert.

Eva Smit, geestelijk verzorger Cordaan