5 oktober 2015

Landelijk Congres
Lerend vermogen van
mensen met dementie

Datum

maandag 5 oktober 2015

Locatie

De Werelt
Westhofflaan 2
Lunteren
Routebeschrijving

Inleiding

Vergroten zelfredzaamheid en kwaliteit van leven

Dementie is een ingewikkeld en ingrijpend ziektebeeld. Het gaat gepaard met geheugenverlies, lichamelijke gebreken en gedrags- en karakterverandering. Deze verschijnselen beïnvloeden de kwaliteit van leven. Niet alleen van betrokkenen zelf, maar ook van familieleden, vrienden en bekenden.

Mensen met dementie kunnen nog leren

Het is bij velen onbekend dat mensen met dementie nog van alles kunnen leren. Dit lerend vermogen van mensen met dementie kan helaas het verslechteringsproces niet omkeren of tegenhouden. Wel kan het ertoe bijdragen dat het ziekteproces beter te hanteren wordt en de kwaliteit van leven van alle betrokkenen toeneemt.

Dit leren gaat wel anders dan bij mensen zonder dementie. Deskundigen hebben het vooral over ‘automatisch of onbewust leren’. Je kan als zorgverlener aansluiten bij het bestaande gedragsrepertoire, kleine stapjes maken, consequent de juiste hulp bieden. Het lerend vermogen blijkt in alle fasen van het ziekteproces nog aanwezig te zijn, rekening houdend met die desbetreffende fase.

Omdat veel familieleden en zorgverleners niet weten dat mensen met dementie nog een lerend vermogen hebben, zijn zij sterk geneigd om veel handelingen uit handen te nemen. Maar dat is lang niet altijd nodig en wenselijk. Door gebruik te maken van het lerend vermogen hoeven zij dit minder te doen. Dat levert de persoon met dementie autonomie en veel meer eigenwaarde op en scheelt zorgverleners en familie extra ondersteuning en werkdruk.

Congres Lerend vermogen van mensen met dementie (5e editie)

In de dagelijkse zorg wordt de methodiek van het lerend vermogen bij dementie steeds meer toegepast, zowel thuis als intramuraal. Hoogste tijd om de eerste praktijkervaringen te delen. Daarom organiseerden wij op 5 oktober 2015 de 5e editie het Landelijk Congres Lerend vermogen van mensen met dementie.

Een gevarieerd congresprogramma, met uiteenlopende sessie over leren bij dementie thuis en intramuraal. Naast veel praktijkvoorbeelden gverzorgden Prof.dr. Roy Kessels, hoogleraar neuropsychologie Alzheimer Centrum Nijmegen, een kort college over de nieuwste wetenschappelijke inzichten. De dag werd afgesloten in kleine groepjes waarbij je dilemma's en eigen voorbeelden konden voorleggen.

Alle deelnemers ontvingen bovendien een gratis exemplaar van het boek '(Op)nieuw geleerd, oud gedaan'.

Programma
09:00 uur	Ontvangst/registratie & Informatiemarkt
09:30 uur	Opening plenair ochtendprogramma voorzitter: Jeroen Meeder, directeur StudieArena
09:40 uur	Het lerend vermogen bij dementie Methoden, Technieken en Stappenplan Een korte inleiding over de verschillende methoden en technieken om het lerend vermogen aan te spreken. Met speciale aandacht voor: onbewust leren, foutloos leren, emotiegeheugen en associatief leren. Dr. Frans Hoogeveen, lector Psychogeriatrie De Haagse Hogeschool
10:10 uur	Nieuwe wetenschappelijke inzichten Naar het lerend vermogen wordt zowel nationaal als internationaal veel wetenschappelijk onderzoek gedaan. Speciale aandacht gaat uit naar de methodiek van 'foutloos leren'. Wat zijn de nieuwste inzichten en hoe kunnen we deze kennis vertalen naar de dagelijkse zorgpraktijk? Prof. dr. Roy Kessels, hoogleraar neuropsychologie Alzheimer Centrum Nijmegen / Radboud Universiteit Nijmegen Inclusief 15 minuten vragenronde
10:40 uur	Koffie-/theepauze & Informatiemarkt
11:05 uur	Leren vanuit visie BrabantZorg heeft de methodiek rond het lerend vermogen als een belangrijk onderdeel opgenomen in hun beleids- en visietraject, waarbij een aantal lange termijndoelstellingen voor de zorg voor mensen met dementie zijn vastgelegd. Hoe wordt het beleidsplan vertaald naar de werkvloer bij een organisatie met ruim 5.000 medewerkers en nog meer vrijwilligers en mantelzorgers? Wat merken bewoners en cliënten daarvan? Wat zijn de ervaringen tot nu toe?
11:30 uur	Praktijkanekdote - Leren van een cliënt en een mantelzorger Wat heeft leren mij gebracht, een persoon met dementie en haar dochter aan het woord. Debora Doeve, teammanager en Wilma Sommerdijk, verzorgende Woonzorgcomplex Vierhoven BrabantZorg
12:00 uur	Sessieronde 1 - keuze uit 8 verschillende sessies
13:00 uur	Lunchpauze & Informatiemarkt
13:50 uur	Observeren staat los van interpreteren Om goed aan te kunnen sluiten bij de mens met dementie is waarnemen, kijken en je oor te luister leggen een essentieel onderdeel in de omgang. Hoe weet ik waar ik de aansluiting kan vinden om iemand met dementie nog iets te leren? Wat helpt mij om goed te observeren en hoe doe ik dat eigenlijk? Welke hulpbronnen gebruik ik daarbij? En hoe kan ik mijn bevindingen inzetten in het leerproces? Maritza Allewijn, directeur PgD en GZ-psycholoog De Rijnhoven en Daphne Mensink, trainer Leren met dementie zorginnovatiebureau DAZ
14:40 uur	Koffie-/theepauze & Informatiemarkt
15:00 uur	Sessieronde 2 - keuze uit 8 verschillende sessies
16:00 uur	Lerend vermogen in de eigen praktijk - casuïstiek bespreking Marktplaats van voorbeelden hoe het leren praktisch kan worden toegepast. Aan het eind van de dag ga je in kleine groepjes concreet aan de slag met diverse thema's of zelf ingebrachte casuïstiek. Na enige tijd rouleren de groepen en kan je een volgende casus die jouw belangstelling heeft met elkaar bespreken. Voorbeeld thema's: Leren gebruik van tabletcomputers Leren zelf koken Leren gebruiken van geheugen steuntjes als praatknop en automatische pillendoos Leren van beeldbellen (bijvoorbeeld skypen) met (klein)kinderen Leren zelf weer de tanden te poetsen Leren vaste wandelroute Afleren commentaar te leveren op medebewoners Afleren scheldend en slaand gedrag Afleren kamers andere bewoners binnen lopen Ethische vraagstukken rond aanspreken lerend vermogen
17:00 uur	Netwerkborrel & Informatiemarkt

download complete programma

Sessierondes

Ronde 1	Ronde 2
	2 .1 Zelfredzaamheid en dagelijkse activiteiten 2 .1 Zelfredzaamheid en dagelijkse activiteiten Zelfredzaamheid en autonomie zijn belangrijk voor mensen met dementie. Hoe kun je aansluiten bij iemands eigen levensstijl en gewoonten? In deze sessie staat de manier centraal waarop autonomie en de zelfredzaamheid van mensen met dementie kan worden bevorderd in het dagelijks leven en bij betekenisvolle activiteiten. Casuïstiek in deze sessie gaat uit van het lerend vermogen van mensen met dementie en is gericht op zowel de thuissituatie als intramuraal. Dr. Maud Graff, universitair docent en senioronderzoeker ergotherapie, afdeling Revalidatie & IQ Healthcare- Alzheimercentrum, UMC St Radboud Nijmegen i.s.m. Tirza van Elk, trainster en ergotherapeut Spaarne Gasthuis
1 .2 Samenwerking tussen beroepskrachten en familie 1 .2 Samenwerking tussen beroepskrachten en familie Familieleden kijken heel anders naar hun ouders/partner met dementie dan beroepskrachten. Hoe kan je de kennis en ervaringen van de familie benutten? Wat is het belang van goede samenwerking? Hoe krijg je voor elkaar dat meerdere familieleden zich actief gaan bezighouden met de begeleiding van leerprocessen van mensen met dementie? Hoe kan de methodiek van de netwerkcirkel hierbij helpen? Marion Renes, trainer en projectleider samenwerking professional-familie	2 .2 Samenwerking tussen beroepskrachten en familie 2 .2 Samenwerking tussen beroepskrachten en familie Familieleden kijken heel anders naar mensen met dementie dan beroepskrachten. Hoe kan je de inzichten van de familie benutten? Wat is het belang van goede samenwerking? Hoe krijg je voor elkaar dat meerdere familieleden zich actief gaan bezighouden met de begeleiding van leerprocessen van mensen met dementie? Hoe kan de methodiek van de netwerkcirkel hierbij helpen? Marion Renes, trainer en projectleider samenwerking professional-familie
1 .3 Probleemgedrag en stemmingsmanagement 1 .3 Probleemgedrag en stemmingsmanagement Kan het lerend vermogen ook worden ingezet voor het afleren van probleemgedrag en daarmee een alternatief zijn voor bijvoorbeeld medicatie en haar bijwerkingen? En is het bijvoorbeeld mogelijk om iemand af te leren om heel vaak per dag dezelfde vraag te stellen? Hoe kan je stress en stemmingswisseling zien aankomen en daar adequaat op reageren? In deze sessie komen diverse voorbeelden aan bod waarbij het lerend vermogen kan worden ingezet bij probleemgedrag en ter ondersteuning van (vroegtijdige) gedragsverandering bij mensen met dementie. Dr. Frans Hoogeveen, lector Psychogeriatrie De Haagse Hogeschool
1 .4 Activeren, communicatie en kunst van het verleiden 1 .4 Activeren, communicatie en kunst van het verleiden Hoe doorbreek je het gevoel van onveiligheid, faalangst en verveling en kan je mensen activeren tot het uitvoeren van huishoudelijke klusjes of activiteiten als zelf wassen en sociaal contact? Ook bij het aanspreken van het lerend vermogen van mensen met dementie is de communicatie van groot belang. Het is de kunst van het verleiden, waarbij een creatieve en soms onorthodoxe aanpak heel verfrissend kan werken. In deze sessie wordt een mogelijke werkwijze toegelicht aan de hand van praktijkvoorbeelden in de thuissituatie en intramuraal. Lenie Vermeer, GZ-psycholoog Lelie zorggroep	2 .4 Activeren, communicatie en kunst van het verleiden 2 .4 Activeren, communicatie en kunst van het verleiden Hoe doorbreek je het gevoel van onveiligheid, faalangst en verveling en kan je mensen activeren tot het uitvoeren van huishoudelijke klusjes of activiteiten als zelf wassen en sociaal contact? Ook bij het aanspreken van het lerend vermogen van mensen met dementie is de communicatie van groot belang. Het is de kunst van het verleiden, waarbij een creatieve en soms onorthodoxe aanpak heel verfrissend kan werken. In deze sessie wordt een mogelijke werkwijze toegelicht aan de hand van praktijkvoorbeelden in de thuissituatie en intramuraal. Lenie Vermeer, GZ-psycholoog Lelie zorggroep
1 .5 Finesses van foutloos leren 1 .5 Finesses van foutloos leren De drie kenmerken van foutloos leren zijn: samen doen, herhalen/inslijpen en fouten vóór zijn. De beide eerste punten zitten zorgverleners in het bloed, dat gaat goed en past men vaak toe. Maar fouten vóór zijn, hoe werkt dat nu precies? Hoe voorkomen we hierin te betuttelend te zijn? Een verdiepingssessie over deze veel toepaste leervorm bij dementie. Prof. dr. Roy Kessels, hoogleraar neuropsychologie Alzheimer Centrum Nijmegen / Radboud Universiteit Nijmegen en Maartje de Werd, (neuro)psycholoog / onderzoeker, Radboud Universiteit Nijmegen
1 .6 Gevoelsleven en emotieleren 1 .6 Gevoelsleven en emotieleren Bij mensen met dementie gaat het gevoels- en emotieleven steeds beter functioneren. Daarom is emotieleren een zeer krachtige leervorm bij mensen met dementie. Door de minder aangetaste onderdelen van de hersenen aan te spreken kan je bewust nieuwe emoties oproepen als trots en geborgenheid. Het emotieleren is heel effectief en kost bovendien weinig extra tijd bij het toepassen. Hoe werkt dat en van welke emoties kan je gebruik maken? Ruud Dirkse, directeur zorginnovatiebureau DAZ, trainer en coördinerend auteur van het boek (Op)nieuw geleerd, oud gedaan	2 .6 Gevoelsleven en emotieleren 2 .6 Gevoelsleven en emotieleren Bij mensen met dementie gaat het gevoels- en emotieleven steeds beter functioneren. Daarom is emotieleren een zeer krachtige leervorm bij mensen met dementie. Door de minder aangetaste onderdelen van de hersenen aan te spreken kan je bewust nieuwe emoties oproepen als trots en gezelligheid. Het emotieleren is heel effectief en kost bovendien weinig extra tijd bij het toepassen. Hoe werkt dat en van welke emoties kan je gebruik maken? Ruud Dirkse, directeur zorginnovatiebureau DAZ, trainer en coördinerend auteur van het boek (Op)nieuw geleerd, oud gedaan
1 .7 Geen gesloten afdeling meer 1 .7 Geen gesloten afdeling meer Bij locatie Vierhoven in het Brabantse dorpje Schaijk wonen 30 mensen met dementie in 4 groepen kleinschalig wonen. Men is daar langzaam maar zeker een open-deuren-beleid aan het doorvoeren. Alle bewoners bewegen zich vrij binnen het gebouw, maar enkele bewoners gaan ook weer zelf naar buiten. Hoe pakt men deze afschaffing van de gesloten deuren aan? Wat levert het op? Hoe gaat men om met risico's? Welke weerstanden moeten worden overwonnen bij familie en medewerkers? Wat zijn de ervaringen tot nu toe? Een open gesprek over een nog lopend veranderingsproces. Debora Doeve, teammanager en Wilma Sommerdijk, verzorgende Woonzorgcomplex Vierhoven BrabantZorg
1 .8 Hoe kies ik goede leerdoelen? 1 .8 Hoe kies ik goede leerdoelen? In de meeste situaties zijn er meerdere wegen die naar Rome leiden. Kies ik er bijvoorbeeld voor om iemand die veel buiten loopt aan te leren altijd een vaste route te lopen of kies ik ervoor om aan te leren hoe te handelen als hij/zij de weg kwijt is? Zeker bij aan- en afleren is het kiezen van de juiste en slimste leerdoelen cruciaal. Wat zijn de keuzes en hoe maak ik die? Daphne Mensink, trainer Leren met dementie zorginnovatiebureau DAZ	2 .8 Hoe kies ik goede leerdoelen? 2 .8 Hoe kies ik goede leerdoelen? In de meeste situaties zijn er meerdere wegen die naar Rome leiden. Kies ik er bijvoorbeeld voor om iemand die veel buiten loopt aan te leren altijd een vaste route te lopen of kies ik ervoor om aan te leren hoe te handelen als hij/zij de weg kwijt is? Zeker bij aan- en afleren is het kiezen van de juiste en slimste leerdoelen cruciaal. Wat zijn de keuzes en hoe maak ik die? Daphne Mensink, trainer Leren met dementie zorginnovatiebureau DAZ

Partners

Voor wie?

Het programma was bedoeld voor alle medewerkers die zich inzetten voor de zorg en het verbeteren van het welzijn van mensen met dementie en hun directe omgeving.

Zo was het programma bestemd voor: (gespecialiseerde) verpleegkundigen en verzorgenden, coördinatoren dagactiviteiten en activiteitenbegeleiders, psychologen en psychotherapeuten, mantelzorgconsulenten, casemanagers, thuiszorg- en wijkverpleegkundigen, ergotherapeuten en fysiotherapeuten, specialisten ouderen geneeskunde, (psycho)gerontologen en huisartsen.

Het programma was ook interessant voor medewerkers van brancheorganisaties, kennisinstituten en adviesorganisaties die actief zijn met dementiezorg.

Accreditatie

Dit congres was geaccrediteerd door de volgende verenigingen:

Accreditatiebureau Verpleegkundig Specialisten Register (toegekend voor 6 pnt)
V&VN (Kwaliteitsregister verpleegkundigen en verzorgenden) (toegekend voor 6 pnt)
ADAP (o.a. voor ergotherapeuten, oefentherapeuten, logopedisten en diëtisten)
KNGF (Accreditatie is aangevraagd voor het algemene register) (toegekend voor 6 pnt)
Registerplein (voorheen BAMw)(toegekend voor 1 pnt)
- vrije ruimte agogen
- vrije ruimte maatschappelijk werk
SKGV (Stichting Kwaliteitsregister Geestelijk Verzorgers) (toegekend voor 2 pnt)

Extra informatie

Internationaal perspectief toepassingen lerend vermogen en dementie

Hieronder een video van twee internationale wetenschappers die onderzoek doen naar het lerend vermogen van mensen met dementie. Zij hebben speciaal voor het afgelopen congres een videoboodschap ingesproken. Aan het woord komen:

Groot Brittannië:
Prof. Linda Clare, klinisch psycholoog en neuropsycholoog, School of Psychology Bangor University Wales

België:
Prof. Eric Salmon, neuroloog en specialist in geheugenstoornissen en cognitieve revalidatie, Universiteit van Luik

Leestips

‘Foutloos leren bij dementie: een praktische handleiding’ (Boom-Lemma, Den Haag).
Dirkse, R., Kessels, R.P.C., Hoogeveen, F. & Dixhoorn, I. van (2011). (Op)nieuw geleerd, oud gedaan: Over het lerend vermogen van mensen met dementie. Utrecht/Antwerpen: Kosmos uitgevers B.V.
Joosten, L., Berg, S. van den & Teunisse, J.P. (2007). Help me even herinneren: Een gids voor mensen met milde geheugenproblemen en hun naasten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Kessels, R. & Joosten-Weyn Banningh, L. (2008). Het impliciete geheugen en effectiviteit van foutloos leren bij dementie. Gedragstherapie, 41, 91-103.

Hand-outs presentaties

De onderstaande hand-outs van de presentaties werden in eerste instantie beschikbaar gesteld aan de deelnemers van het betreffende congres en mogen niet verder verspreid/vermenigvuldigd worden of specifieke zaken gekopiëerd zonder schriftelijke toestemming van StudieArena. Dit in verband met copyright en originele bronvermelding.

Hand-out presentaties plenaire lezingen

Lezing 1 Frans Hoogeveen.pdf
Lezing 2 Roy Kessels.pdf
Lezing 3 Peter Verkuijlen en Ruud Dirkse.pdf
Lezing 4 Geen gesloten afdeling meer.pdf (Deborah Doeve en Wilma Sommerdijk i.s.m. cliënt en dochter)
Lezing 5 Middagprogramma Maritza Allewijn en Daphne Mensink.pdf

Hand-out presentaties sessies

Videos over lerend vermogen bij dementie

Meer instructievideo’s zijn beschikbaar op videos.foutloosleren.nl.

Interessante websites

Achtergrondinformatie gastsprekers/auteurs

Tijdens het eerste congres in 2011 vond de officiële boekpresentatie '(Op)nieuw geleerd, oud gedaan' plaats. Een uitgave waarin het lerend vermogen van mensen met dementie centraal staat. Dit is het tweede boek in de reeks 'Moderne Dementiezorg'. Van het eerste boek, 'Had ik het maar geweten', zijn inmiddels meer dan 10.000 exemplaren verkocht.

Drie van de plenaire gastsprekers van het congres 'Lerend vermogen van mensen met dementie' zijn ook de auteurs van het boek: '(Op)nieuw geleerd, oud gedaan'.

Roy Kessels
Roy Kessels van het Radboud Alzheimer Centrum Nijmegen. Hij is één van de toonaangevende wetenschappers op het gebied van de werking van het brein en het lerend vermogen van mensen met dementie en mede-auteur van het boek over dit onderwerp.

Frans Hoogeveen
Frans Hoogeveen heeft als psycholoog jarenlange ervaring in het werken met mensen met dementie. Hij is ook lector psychogeriatrie aan de Haagse Hogeschool en hoofdredacteur van Denkbeeld, een vakblad over dementie. Frans is ook de drijvende kracht achter het project Radio Remember.

Ruud Dirkse
Ruud Dirkse is directeur van DAZ, een adviesbureau gespecialiseerd in zorginnovaties. Hij is ondermeer auteur van ‘Had ik het maar geweten’ en het boek '(Op)nieuw geleerd, oud gedaan'. Ruud is betrokken bij diverse zorgvernieuwingen rond de thema’s dementie, bewegen en leren bij dementie. Hij is tevens één van de ontwikkelaars van de verplaatsbare mantelzorgwoning. Ook publiceert hij regelmatig in vakmedia.

Zie voor meer informatie over het boek: www.opnieuwgeleerdoudgedaan.nl.

Mogelijk interessante bijeenkomsten

09-10-2023 Congresparade Dag van de Activiteitenbegeleiding - Kontakt der Kontinenten

07-11-2023 Verdiepingsdag Anders omgaan met complex gedrag - Stayokay

bekijk alle bijeenkomsten

Landelijk Congres Lerend vermogen van mensen met dementie